زندگی نامه عبدالرحمان شرفکندی(ماموستا هه ژار)

وی فرزند حاجی ملا محمد بود و در سال ۱۳۰۰ هجری خورشیدی در کردستان ایران زاده شد. دوران کودکی وجوانی را در مهاباد سپری نمود و هنگامی که ۱۷ سال سن داشت پدرش درگذشت. هژار ناچار درس و تحصیل را بعد از مرگ پدر، رها کرد و به کسب و کار روی آورد . و به دلیل تحصیل برادران با همه مشکلات شهر نشینی، به مهاباد نقل کرد . نیاز به امکانات بیشتر موجب شد که کسب و کارش را رونق بیشتری دهد . هنگام برداشت محصول، از کشاورزان بوکان و روستاهای اطراف گندم و ... می خرید و به تبریز می برد و می فروخت . همچنین گاو و گوسفند معامله می کرد و به کار کشاورزیش هم می رسید .ناگفته نماند که با همه گرفتاریها، علاقه شدید عبدالرحمن جوان به زبان و ادبیات کردی چنان بود که تا سالها بسیاری از دواوین شعرا را خوانده بود و بیشتر آنها را از حفظ داشت . او تخلص هژار " به معنی بینوا و درویش " را برای خود برگزید و با خود عهد کرد که هیچگاه به خاطر مال و مقام، دست به قلم نبرد . اشعار دل انگیز هژار به زودی به دلها راه یافت و ورد زبان خاص و عام شد. و نخستین دیوان اشعارش که ئاله کوک نام داشت چاپ و منتشر گردید و به زبان آذری نیز ترجمه وانتشار یافت . هژار به دلیل مسائل سیاسی پس از دوماه حبس در سقز، در حالیکه می خواستند او را به مهاباد منتقل کنند در فرصتی موفق به فرار شد و پس از روزها پیاده روی در برف و سرما، وارد خاک عراق شد . با وجود مشکلات فراوان در آنجا، دست از مطالعه نکشید و همواره بخشی از مختصر دستمزدش را به خرید کتاب اختصاص می داد . کار طاقت فرسا و سوء تغذیه مسمومش کرد و توسط جمعی از دوستدارانش به بیمارستانی در جبل لبنان انتقال یافت . این بیمارستان کتابخانهٔ بزرگی داشت حاوی کتاب‌های ارزشمند بسیار به زبان عربی . هژار دو سال و چند ماه در آنجا بسر برد و در این مدت بیشتر اوقاتش را به مطالعه گذراند و اطلاعاتش را در زمینه زبان و ادبیات عرب تکمیل کرد . بطوری که وقتی به عراق بازگشت به عضویت در مجمع علمی آن کشور درآمد و مجال یافت که به مطالعه و تحقیق بیشتر بپردازد . و به علاوه برخی از اشعار و مقالاتش را منتشر نماید . هژار سه سال نیز در سوریه اقامت گزید . سرانجام هژار بعد از ۱۷ سال به ایران بازگشت . دولت ایران او را در عظیمیه کرج سکنی داد و بدین ترتیب او بار دیگر چندمین بار و در سرپیری، باز زندگی را از صفر شروع کرد . در دانشگاه تهران ترجمه قانون در طب، تألیف ابوعلی سینا را به او پیشنهاد دادند در ازای دستمزد مختصری، و با ترجمه اولین کتاب از این اثر، در محافل علمی و ادبی راه پیدا کرد و به عضویت فرهنگستان زبان فارسی درآمد . با تلاش سخت و خستگی ناپذیر بیشتر ساعات شبانه روز را به تحقیق و تالیف و ترجمه مشغول بود و در سایه این کار پیگیر آثار ارزشمند و کم نظیری را در زمینه‌های مختلف علمی و ادبی و فرهنگی از خود به یادگار گذاشت، که از جمله آنها شرح دیوان اشعار شیخ احمد جزیری، ترجمه دوره کامل قانون ابن سینا در هفت جلد، گردآوری فرهنگ جامع لغات کردی به کردی و فارسی، زندگینامه خودش و بالاخره ترجمه کامل قرآن کریم به زبان کردی را می توان نام برد . سرانجام در روز پنجشنبه دوم اسفند ماه سال ۱۳۶۹ در تهران بر اثر بیماری جان پاکش به جوار یار شتافت و بدرود حیات گفت . جنازه استاد را به مهاباد منتقل کردند و در حالیکه شهر در ماتم نشسته بود و جمعیت انبوهی از دور و نزدیک برای وداع با وی گرد آمده بودند، با تجلیل بسیار تا گورستان بداق سلطان مشایعت شد و در کنار هیمن و ملاغفور به خاک سپرده شد .

آثار ایشان:

فارسی

کردی

  • چێشتی مجیور(شلم شوربا)
  • ئاڵه کۆک (برگ سبز)
  • به‌یتی سه‌ره مه‌ر
  • مه‌م و زین (ترجمه مم و زین از کرمانجی به سورانی)
  • بۆ کوردستان
  • شه‌ره‌فنامه (ترجمه شرفنامه بدلیسی از فارسی به کردی)
  • چوارینه کانی خه یام (ترجمه رباعیات خیام به کردی سورانی)
  • هۆزی گاوان
  • مێژووی ئه‌ردهڵان (تاریخ خاندان اردلان)
  • یه ک له په نای خاڵ و سیفری بێ برانه وه
  • دایه، باوه، کێ خراوه؟
  • شه رحی دیوانی مه لای جزیری (شرح دیوان ملای جزیری)
  • قورئانی پیرۆز به کوردی (ترجمه قرآن به کردی)
  • بیره وه ریه کانی ژیانی                                                          شعر هه لو 

پایــیــزه دار و ده وه ن ره نـــگ زه رد ه               با تــــه زو  سه رده بـــه توزو گـــه رده

دیاره لای شه خته یه  نا خوش خه وه ری          داره خوی  ده رنی خه زل  هه لده وه ری

هــــه وره ره ش پــوش وبـه گـریــه ونـالـــه         سه ره تای شیـــوه نی مــــه رگی سالــه

به گژه ی سه ردی هه ناسه ی که ژو کو           ژیـــنی خوی هاته وه بـیــــر پیره هه لو :

داخـــه کـه م بــو گورو تـیـنـی جـوانــیـم            ئه و  ده مه ی چون وچـــبـــوم بو وانیم ؟

هــیــزو ســومای نــییـــه بــال وچـــاوم             مامــــه وه گــــرده نشــــین بـــــی راوم

دووره گوشت پورو که وم ورده که وم                گوشته نیچـیــری مه گه ر بــیــتــــه خه وم

وا هــــه لـــوی مــردنــه راوی کـــردم                راو بــــه تــــــا لــــــی مـــنــه هاکه مـــردم

مــردنیـــش هــینــده نــه ســووکه و سانا         سه ری لــی گــیـــژه هــــه زاران زانـــــا

چـــم بــه ســـه ردی  کــه نه مام ومردم           پــه ری به ربــایـــه ک وخـــــولـــی وردم

گیان به ره وکوی ده فری روون نییه بوم            تــو بـــلی بـچـتـه وه  لای بــاوه هــه لــــوم؟

تو بــلــیی راوی هـه بی لـه و بــه رزه ؟            پاش هه موو چه رمه سه ره ی ئه م عه رزه

داخـم ئـه و رازه لــه بــن سه رپــــوشـه            ســه فــه ری  نـــا بـــه له دی نـــا خوشـه

دل و  د یـــده م کــه بـــه دونــیـــا فــیره            چـــه ندی پــیــم بکری ده مــیــنــم لــیــره

ژیــن گـــه لــی شــیــرینه فـیـزی ناوی              بو مه به سـت سـه رده نه ویــنــم تـــاوی

چـــــاری ئـــه م ده رده لــه لای قالاوه               گـــه رچـی زورپــیــره به لاوی مـــــاوه

ده چـــمــه لای و بــه وه چـــم لــی نایه            ره شــیــه وئـــاوی ژیـــانــی لایـــــــــــه

سه ر نه وی دای شه قـه ی شـا بــالان             هــــاتــه ویــرانه یـــه کـــی جــــی مــالان

بــوو به مـــیــوانی قه لـیکی رووره ش               چـــه په ل ورژد و له مه ردی بی بـــه ش

قـــه ل قــری لیم مه یه پـیـش زورداری             خوا شوکــر زور به  کـه نه فــتــی دیــاری

زوو بـه چــیـت لــیــم گه ره که پیم بیژه             دوور له مــن بگــره لــه شــم به نــویـــژه

وتــی : ئه ی لاله قه لــه ی هه ر لاوم                پـــــیــرم وزور له مـــــه رگ تـــرســــاوم

هــه مـه پـرسیک و ده بــی بــمبــووری                هـــوی چــییــه تـو کـه لـــه مــردن دووری ؟

وه ک ده لیــن ئیوه به چــل سا ل بـارن                تـووشـی تـووش نـا یـه ن وکــوسپ وبـــا رن

ریــیــه کــم پــی بــلــی بـــو هه ر مانم                 تـووی لات ده ست ده کــه وی ده رمــــانـــم

سویند ئه خوم پــا شی هـه تا بـشـمـیـنـم             هــه رکــه وی راوی بکــه م بـــــوت بـیـنـم

قــه ل گــو تی : هــوزی هـــه لــو زور خـاون           ســــه یـره لام چــونه کـه خــاوه ن نــاون

با ب و کــاکــت بـه نــه زانــی مـــــــــردن                بـیـری سـه ربـه رزیـــه وای لــی کـــــردن

هه رکه ســی به رزه فـره زوو ده مــــــــری             بــای بـلـنـدا یـی ســــــــه رو دل ده گــــری

مــــالی ئــیــوه کـه لـه لــووتـکـه ی کــیـــوه             لای جــن و د یـــوه بــه لای زورپـیــــوه

خـویـنـه پـور پـورگی ده خـاتـه خـــویــنـــی               گـوشـتـی کـه وی تـازه گـــرفـتی دیـنـــــی

جگـه ر و سـی و د لـــی مــامـر ژه هـــره                تا وه هـا بی  تــه قـه لات بـی بــه هـــره

ده تـه وی زور بـژی خـوش رابـویـــری                       خو له پــه نــد م گه ره که   نه بـویـــــری

وه ره وه ک ئـیـمه بـژی نـزم ونــــه وی                    شه وله سه رگه نده له داریک ده خــه وی

خــواردنــی باشــی کـه تـو نـه تدیــــوه                     گوشــتـی بارگــیـنـی گـه نـی و تـوپـــیــوه

کـردنـی چـیـنـه له پـــه یـن و شـیـاکــــــــه               تـــاو و تـیـنـی لـه شـه بـــو دل چـــاکــــــه

پـه نـدی بـــا پـیـره بـه مـیـرات مــــــــاوه                    خـویــنــی زامـی کــه ره، ســو مــای چـاوه

گـفـتـی مـن گـه وهـه ره بـوت هـه ل ریــژم                 تـاقـه دوو  ریـت لـه بـه ره پـیـت بـــیـــــژم :

یــان لـه نـاو بـو گـه ن و نـزمـایـی ژیــــــــان                 یـان بـه سـه ربـه رزیه وه   بـسـپــیــره گـیـان

را چــه نـی لـه م وتـه یـه  پـیـره هــــــــــــــه لو           ها تـه بـه ر چـاوی گه لی کـه نـــد وکـــــلو

کــه وتـه نـاو گـیـژی خـه یـا لات  وخـه مــــان              مـان ئـه گـه ر  وابـی چ شـیـریـنـه نـه مـــــان

وتـــی : پـیـروز بــــی له خـوت ئـه م ژیـنـــــه               جـــه ژ نــی تـو بـو  مـه شـه پـور وشـیـنــــه

کـی بـه سـه ربـه رزی ژیـا بــی   تــــــــــــاوی             ژیـنـی قــا لاوی بـه پــووشــیــــــک  نــــــــاوی

چـاوه ریــی مـه رگــه گـیـان بـا بــــــــیبــــا                  پـه رو بـا لـــــــم لـه چـیـا بــا بــــی بـــــــــا

بـه هـه لـویــی کــه لــه ژیــن بـی به ش بــــــم            نــه ک هـه زار سـا لـه  قـه لـی روو ره ش بـم

بـو  شـتـیـک ئـیـسـتـه لـه خـوم بـیــــــزا ر م              مـن هـــه لو  بـو چـی بـه تـو بـوو کــــــــــــــا رم ؟

مـه رد ئـه گـه ر کـا ری بـه نـا مـه ردانـــــه                 ده ردی ســه ر بــاری هـه مـو و ده ردانـــــــــــــه

کـه و تـه  خـو   دای لـه شـه قـه ی بـال دیسا            ئا گــریکــی لـــــه   ده روون   دا یــیــــســـــــــا

راسـتـه خـو بـو   ســه ر هــه ر  بــو ســه ر چـوو      هـه ردی به جی هـیـشت وله هه وران ده رچــــوو

قـــــه ل هـــه زار ســا ل ژیــا  بـه و تــه رزه            سـه ر نـه وی، هـێشـتـا  هـــــــه ڵۆ  هـه ر بـه رزه


(ترجمه کردی شعر عقاب دکتر پرویز ناتل خانلری توسط مامۆستا هه‌ژار )